O‘zbekistonda odamning turli kasalliklarga genetik moyilligini aniqlash ekspertizasi joriy etilishi kutilyapti

“Aholiga pullik xizmat ko‘rsatishning yangi turlarini joriy qilish bo‘yicha ham ishlayapmiz. Jumladan, odamning turli kasalliklarga genetik moyilligini aniqlash bo‘yicha yangi ekspertiza turlarini joriy qilish bo‘yicha tadqiqotlar olib borilyapti. Bunday ekspertizalar kasalliklar profilaktikasi, ya'ni irsiyat tufayli kelajakda kelib chiqishi mumkin bo‘lgan kasalliklarning oldini olish yoki muolajalarni dard xuruj qilmasdan boshlash imkonini beradi. Ushbu xizmat shartnoma asosida ma'lum miqdordagi to‘lov evaziga ko‘rsatiladi. To‘lov miqdori ushbu ekspertiza joriy etilgandan so‘ng idoraviy-me'yoriy hujjatlarga muvofiq belgilanadi”, deya Akram Xalilovning so‘zlarini keltirmoqda Kun.uz muxbiri.

Matbuot anjumanida so‘nggi yillarda ekologik muhitning keskin o‘zgarishi sababli, fuqarolar o‘rtasida turli xil kasalliklarni ko‘payib borishi kuzatilayotgani, moddiy baza eskirgani va malakali kadrlarning yetishmasligi oqibatida kasalliklarning aksariyat qismini molekulyar-genetik tahlil orqali oldindan diagnoz qilinmayotgani, buning oqibatida fuqarolar davolanish maqsadida chet davlatlarga to‘g‘ri tashxis olish maqsadida katta miqdordagi valutani olib chiqib ketayotgani ma'lum qilindi.

Qayd etilishicha, sohani rivojlantirish maqsadida 2019 yil 17 yanvarda 4125-sonli prezident qarori qabul qilinib, Respublika sud ekspertiza markaziga Y-xromosoma bo‘yicha populyatsion kelib chiqishni aniqlash va kasalliklarni molekulyar diagnostika qilish bo‘yicha pullik xizmatlarni yo‘lga qo‘yish vazifasi yuklandi. Bu tadqiqotlarni olib borish uchun O‘zFA Genomika va bioinformatika markazi bilan ilmiy tadqiqotlarni olib borish dasturi tasdiqlanib, unga ko‘ra O‘zbekistonda qaysi kasalliklarni aniqlashga ehtiyoj yuqoriligini o‘rganib chiqilgan. O‘rganishlar asosida ilmiy guruh HLA tizimga kiruvchi genlar majmuini o‘rganish, trombofiliya kasalligini keltirib chiqaruvchi genlar mutatsiyasini o‘rganish va azospermiyaga sabab bo‘luvchi allellarni o‘rganish maqsadga muvofiq deb topilgan.

Markazning Odam DNK sud-biologik ekspertizasi laboratoriyasi mudiri Dilobar Ahmedova DNK orqali nafaqat shaxsning kimligini, qarindoshlik aloqalarini, balki shu shaxsning qanday kasalliklarga moyilligini aniqlash mumkinligini ta'kidladi. Uning qayd etishicha, ekspertiza natijasi ana shu kasalliklarning oldini olish imkonini beradi.

“Bu yo‘nalishda chet elda juda katta ishlar olib borilgan. Bu juda ham katta soha, shu sababli laboratoriyamizda hozirgi kunda bir nechta kasalliklarning kelib chiqishi, sababi, qaysi genlarga bog‘liqligi va shu genlarda qanday o‘zgarish yuzaga kelsagina, odamda kasallik bo‘lishi mumkinligini aniqlab berishimiz mumkin. Tibbiy tashxis qo‘yilayotganda, bu kasallik genetik moyillik sababli yuzaga kelgani yoki hayoti davomida orttirilganiga qarab, davolashni to‘g‘ri yo‘naltirsa bo‘ladi. Chunki odam qaysidir kasallikka genetik tomondan moyil bo‘ladigan bo‘lsa, bu kasallikni boshqacha davolash lozim bo‘ladi. Xorijiy mamlakatlarda bunday amaliyot allaqachon yo‘lga qo‘yilgan. Kelajakda bu faoliyat turi bizda ham rivojlanadi. Bunday ekspertizalar tibbiyot yo‘nalishidagi ilmiy-tekshirish institutlari bilan birgalikda olib boriladigan ishlar hisoblanadi”, deydi u.