«Ilk smart shahar uchun o‘zbek tilidagi so‘z yarashmaydimi?»​ - Prezidentga murojaat

Bir guruh o‘zbekistonliklar mamlakat prezidenti Shavkat Mirziyoyevga murojaat yo‘lladi. 

Hurmatli Prezident, biz, O‘zbekiston fuqarolari, yurtimizning kelajagini, elimiz manfaatlarini o‘ylaydigan, tariximiz, tilimiz va milliy qadriyatlarimizga befarq bo‘lmagan vatandoshlar, Sizga jamiyatimiz uchun juda muhim bo‘lgan bir masala bo‘yicha murojaat etmoqchimiz.

2017 yil 25 avgust kuni O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senati o‘n birinchi yalpi majlisida Toshkent viloyatidagi To‘ytepa shahri nomini Nurafshon deb o‘zgartirish qarori qabul qilindi. Biroq na «O‘zA» axborot agentligi bergan bu xabarda, na boshqa ommaviy axborot vositalarida shahar nomini o‘zgartirishga asos bo‘lgan sabablar ko‘rsatib o‘tildi.

Oliy Majlis Senati a'zolarini xalq saylaydi, shunday ekan, ular xalqning fikrini o‘rganishlari, har bir qarori uchun el oldida hisobot berishlari kerak. Bu Konstitutsiyasida demokratik tamoyillar e'lon qilingan va ulug‘langan davlatimiz qonunlariga hamda siz boshlab bergan «Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari yili» siyosatiga uyg‘un.

Biroq senatorlar butun boshli shaharning nomlanishini xalq muhokamasidan o‘​tkazmasdan, odamlarning fikrini o‘rganmasdan o‘​zgartirishi va eng hayron qoldirgani - bunday  o‘zgarish sabablari ma'lum qilinmagani ularning «xalq bilan muloqot» tushunchasini yaxshi o‘​zlashtirganliklariga shubha uyg‘otadi.

Biz, o‘zbeklar, juda boy va faxrlansa arziydigan tarixga egamiz, azaldan elimiz tomonidan qo‘llab kelinayotgan har bitta joy nomi ham tariximizning ajralmas bir qismi. Shunday ekan, nima asosda tomirlari uzoq o‘tmishga, Qoraxoniylar davlati davriga (10-12 asrlar) borib taqaladigan tarixiy nom siyqasi chiqib ketgan, o‘zbek eli va o‘zbek tarixi uchun hech qanday ahamiyatga ega bo‘lmagan forscha «Nurafshon» so‘ziga almashtirildi? Bu tariximizga hurmatsizlik emasmi?!

To‘​ytepa shahri nomi «Nurafshon»ga o‘zgartirilishi ko‘pchilik tomonidan salbiy qarshi olinganini ijtimoiy tarmoqlarda bildirilayotgan fikrlarda ko‘rish mumkin. Buning sabablari yuqorida keltirib o‘tildi. Bunday o‘zgarish To‘ytepa Toshkent viloyati markaziga aylanishi bilan bog‘​lanmoqda. To‘ytepaning maqomini oshirish, uni yanada rivojlangan va muhim shahar qilish tashabbusingiz, albatta, juda yaxshi. Biz sizning, hurmatli Shavkat Mirziyoyev, bu ajoyib, yurtimizga, elimizga foyda keltiradigan tadbiringizni chin yurakdan qo‘llab-quvvatlaymiz. Biroq, bu shaharni ​o‘​zbekistonliklar bilan To‘ytepada yashovchilar eski zamonlardan beri aynan «To‘ytepa» deb bilar ekan, xalqimizning ko‘pchiligi viloyat markazi barchaga tanish va qadrli, chiroyligina, asl o‘zbekcha tarixiy nomiga ega bo‘lishini istab qolardik. Chunki, qaysi millat o‘z tarixi bilan uzviy bog‘langan bo‘​lsa, o‘sha o‘sadi, rivojlanadi, dunyo taraqqiyotida o‘z munosib o‘rnini egallaydi. Azaldan saqlanib keladigan joy nomlari esa tarixiy xotiraning tashuvchilari, tarix shohidlaridir.

To‘ytepa tarixi, o‘tmishimizda gullab-yashnagani ilk turkiy-musulmon sulolasi Al Afrosiyob - Alp Er To‘nga yoki eski nomi Qoraxoniylar davri bilan bog‘​liq. Afrosiyob - Alp Er To‘nga sulolasi - bu jahon tarixidagi birinchi turkiy-musulmon sulola. Bu sulola davrida birinchi turkiy adabiy til yaratilgan, Bug‘roxon tili, Chig‘atoy va Qipchoq lahjalariga asos solgan til. Bu davr - birinchi turkiy adabiyot, birinchi turkiy adabiy asar «Qutadg‘​u bilig», Yusuf Xos Hojib yozgan ilk turkiy kitob davri! Bu turkiy etnos va turkiy til Turkistonda tamomila g‘alabasi qozongan davri. Al Afrosiyob - Alp Er To‘nga sulolasi bu birinchi turkiy sulola - Ashinalar sulolasidan bo‘​lib, Islom dinini qabul qilgach, yangi nom bilan jahon tarixi sahnasiga chiqqan buyuk sulola bo‘ladi hamda jahon tarixida birinchi turkiy-musulmon davlatiga, birinchi turkiy-musulmon sivilizatsiyasiga  asos solgan sulola ham.

Bu buyuk, ota turkiy davlatimiz zamoni Islom dinining g‘alabasi bilan bog‘liq, chunki avvalambor Afrosiyoblar-Alp Er To‘nga sulolasi davrida Imomi A'zam mazhabi rasmiy va yagona mazhab sifatida e'lon qilinib, kelajakda butun mintaqamiz tarixida jiddiy va muhim rol o‘​ynadi. Birinchi betakror turkiy moddiy madaniyat, turkiy-musulmon me'morchilik an'analari ham shu davrda paydo bo‘ladi. Qisqasi, bu o‘ta muhim tarixiy zamon bo‘lgan, tilimizning, birinchi davlatchiligimizning, adabiyotimizning, e'tiqodimizning shakllanishi shu buyuk sulola va ular qurgan davlat bilan bog‘​liq. Tarixiy To‘ytepa ham shu davrda kuchaygan va ko‘tarilgan, buyuk turkiy shaharlar safiga kirgan.

To‘ytepa bu oddiy geografik tushuncha emas, bu joyning tarixi o‘sha turkiy beshigimizning siymolaridan biri, nomi ham shunga turkiycha-o‘zbekcha va umuman olganda, turkiyni jahon tarixida buyuk qilgan ishlarining siymolaridan biri bu.

Agar bobo va enalarimiz turkiy bo‘​lmagan, degan gaplar yana paydo bo‘lgan bo‘​lsa, biz yana bir bor Amir Temur so‘zlarini eslatib qo‘yamiz, shunday odamlarga: «Biz kim Mulki Turon, Amiri Turkistonmiz, Biz kim millatlarning eng qadimi va eng ulug‘​i Turkning bosh bo‘​g‘inimiz». Endi esa Amir Temur aytgan bosh bo‘g‘​ini bo‘​lib turib, birinchi turkiy-o‘zbek tarixida quriladigan smart-aqlli shaharga chet tildan nom berish shunday boy va ulug‘​ tariximizga hurmatsizlik emasmi? Yoki zamonaviy texnologiyalar, taraqqiyot va tafakkur tushunchalari turkiy tiliga va omiliga nisbatan begonami? Nahotki, birinchi o‘zbek smart-aqlli shahriga o‘zimizning turkiy-o‘zbek tilida bo‘lgan so‘z yarashmadi? Nega? Nahotki zamonaviy innovatsiya loyihasi uchun ona tilimizning ona ildizi yarashmadi? Axir dunyodagi eng mashhur va rivojlangan barcha smart-shaharlarning nomlari yangi o‘ylab topilgan emas, balki azaldan saqlanib kelgan tarixiy nomlanishlardir. Masalan, Amsterdam shahrining nomi 13-asrga, Barselonaniki esa undan ham qadim davrlarga borib taqaladi. Nega bunday past nazarda ildizlarimizga qarash? Mana shunga Alisher Navoiyning satrlarini eslatmoqchimiz:

Turkiy til nazdida:

Chunki toptim ul kalom ichra kamol, Turk alfozi bila surdum maqol… Turk nazmida chu men tortib qalam, Ayladim ul mamlakatni yakqalam… Men turkcha boshlabon rivoyat, Qildim bu fasonani hikoyat; Kim shuhrati jahonga to‘lg‘ay, Turki bila dag‘i bahra olg‘ay. Chunki bu kun jahonda atrok Ko‘ptur xush ta'b, sof idrok…

Turkiy tilimizni past ko‘rish, hurmat qilmaslik bu yangilik emas va shunga zamonaviy o‘zbek tilining otasi bobomiz Abdurauf Fitrat yozgan buyuk so‘zlari bugun ham dolzarb: «Dunyoning eng boy, eng baxtsiz bir tili qaysi tildir? Bilasizmi? Turkcha. Shoirlik qilmoqchi emasman, so‘​zning to‘g‘​risi shudir. Dunyoni eng boy tili turkchadir, eng baxtsiz tili yana xud turkchadir».

Demak, yana ona tilimizni, turkiy o‘zbek tilimizni bechora qilib, yangi, ulkan zamonaviy loyihani chet tilidan olingan so‘z bilan atadik. Biroq yana bir buyuk bobomizni, Abdulla Qodiriyning o‘lmas so‘zlarini eslatish ma'qul deb o‘ylaymiz va bu so‘zlar ham dolzarb va ko‘tarilgan mavzuga tegishli: «O‘zbek tili kambag‘al emas, balki o‘zbek tilini kambag‘al  deguvchilarning o‘zi kambag‘al. Ular o‘z nodonliklarini o‘zbek tiliga to‘nkamasinlar».

To‘ytepa nomi, ming yillik tarixga ega birinchi turkiy sulola, turkiy til va adabiyot tug‘ilgan zamonda ko‘tarilgan va kuchaygan shaharning o‘zbekcha-turkiycha nomi shu kambag‘al bo‘lmagan tilimizning boyliklaridan biri bo‘ladi!

Iltimosimizni inobatga olib, birinchi o‘zbek smart-aqlli shahriga o‘zimizning, asl turkiy, o‘zbek nomini qoldirasiz deb umid qilamiz! To‘ytepa so‘zidan uyalmaylik, bu turkiy ildizga ega so‘z, bu Yusuf Xos Hojib, Amir Temur, Alisher Navoiy, Abdurauf Fitrat, Abdulla Qodiriy, Abdulhamid Cho‘lpon, Oybek, Shayxzoda, Qahhor, Shuhrat, Mirtemir, Rauf Parfi, Shavkat Rahmon, Erkin Vohidov, O‘tkir Hoshimov ijod qilgan tildan chiqqan so‘z! 

Hurmatli Prezident Shavkat Mirziyoyev, biz, o‘zbek yurtsevarlari, tariximizni, tilimizni, milliy davlatchiligimizni hurmat qiluvchi vatandoshlar, Sizdan prezidentlik vakolatingizdan foydalanib, Senat qarorini bekor qilishingizni va tarixiy To‘ytepa nomini tiklashingizni iltimos qilamiz. Buning uchun biz va el Sizdan juda minnatdor bo‘ladi, chunki, shunday qilsangiz, Siz xalq, millat, uning tarixi va tilining himoyachisi bo‘​lib, mangu odamlar xotirasida qolasiz.

Katta Hurmat bilan! 
Otabek Umar —Toshkent viloyati, Bo‘stonliq tumani;
Anvar Nazir — Toshkent shahri, Mirzo-Ulug‘bek tumani, tahlilchi;
Jonuzoq Xalil — Samarqand viloyati - IT-menejyer, huquqshunos;
Qutfiddin Muhiddinov — Namangan viloyati, Namangan shahri, ishchi;
Jannatxon Asqarova — Toshkent shahri, doktorant;
Sardor Davlat — Namangan viloyati, Uchqo‘rg‘on shahri, tilshunos, tarjimon.
Nodira Musayeva — Toshkent shahri Chilonzor tumani, marketolog;
Yulduzxon Aslanova — Sirdaryo viloyati, Guliston shahri, iqtisodchi, tadbirkor;
Dilbar Agzamova — Buxoro shahri, shifokor;
Daminov Karim — Xorazm viloyati, Urganch shahri, maktab o‘qituvchisi;
Sabir Kamalov — Jizzax shahri, o‘qituvchi;
Shermat Sharadjabov — Samarqand viloyati, o‘lkashunos;
Almazxon O‘rtayev — Qoraqolpag‘iston Respublikasi, Nukus shahri, o‘qituvchi;
Husan To‘rabekov — Toshkent shahri, Bektemir tumani, tarjimon;
Dinara Mustafina — Toshkent shahri, Yashnaobod tumani, pensioner;
Mariyam Kamilova — Surxondaryo viloyati, Boysun tumani, kutubxona xodimi;
Kamolbek Fozilov — Qashqadaryo viloyati, Qarshi shahri, muhandis;
va yana 387 nafar fuqaro.