«Dunyoga barqaror va farovon Markaziy Osiyo kerak» - Si Jinping nutqidan iqtiboslar

Sammitda Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Turkmaniston va O‘zbekiston rahbarlari ham ishtirok etdi. 

Xitoy rahbari nutqidan ba’zi asosiy iqtiboslarni keltiramiz. 

«Hurmatli hamkasblar, xonimlar va janoblar, do‘stlar, barchangiz Xitoy va Markaziy Osiyoning beshta davlati o‘rtasida yaqin hamkorlik yo‘llarini birgalikda o‘rganish maqsadida tashkil etilgan sammitga xush kelibsiz», dedi u qutlov so‘zida. 

«Dunyo barqaror Markaziy Osiyoga muhtoj. Markaziy Osiyo davlatlarining suvereniteti, xavfsizligi, mustaqilligi va hududiy yaxlitligi himoya qilinishi kerak; Ularning xalqi tanlagan taraqqiyot yo‘lini hurmat qilish kerak; ularning tinchlik, totuvlik va osoyishtalik yo‘lidagi sa’y-harakatlarini qo‘llab-quvvatlash kerak».

«Dunyoga farovon Markaziy Osiyo kerak. Bu jahon iqtisodiyotining tiklanishiga ham kuchli turtki beradi. Dunyoga barkamol Markaziy Osiyo kerak. O‘rta osiyo xalqlarida aytilishicha, «Birodarlik har qanday xazinadan qimmatlidir». Etnik nizolar, diniy nizolar va madaniy begonalashuv mintaqani belgilovchi xususiyat emas. Aksincha, hamjihatlik, inklyuzivlik va hamjihatlik Markaziy Osiyo xalqining intilishlaridir. Xudbin siyosiy manfaatlarni ko‘zlash u yoqda tursin, mintaqada nifoqni urug‘lantirishga yoki qarama-qarshilikni qo‘zg‘atishga hech kimning haqqi yo‘q. Dunyo ahil Markaziy Osiyoga muhtoj. Noyob geografik afzalliklarga ega bo‘lgan Markaziy Osiyo Yevroosiyoning muhim bog‘lovchi markaziga aylanish va dunyoda tovar ayirboshlash, sivilizatsiyalar o‘zaro ta’siri va ilm-fan va texnologiya rivojiga o‘ziga xos hissa qo‘shish uchun sharoit va imkoniyatlarga ega», dedi Si.

«O‘tgan yilgi sammitda biz Xitoy-Markaziy Osiyo hamjamiyati bo‘yicha qarashlarimizni e’lon qildik. Bu yangi davrda xalqlarimizning tub manfaatlari va porloq kelajagi yo‘lida qilingan tarixiy tanlov bo‘ldi. 

Ushbu hamjamiyatni qurishda biz to‘rt tamoyilga sodiq qolishimiz kerak. 

Birinchidan, o‘zaro yordam. O‘zaro strategik ishonchni chuqurlashtirish, suverenitet, mustaqillik, milliy qadr-qimmat, uzoq muddatli rivojlanish kabi asosiy manfaatlarimizga daxldor masalalarda bir-birimizni doimo so‘zsiz va qat’iy qo‘llab-quvvatlashimiz muhim. 

Ikkinchidan, umumiy rivojlanish. Biz hamkorlikning iqtisodiyot, savdo, sanoat salohiyati, energetika va transport kabi an’anaviy yo‘nalishlaridagi salohiyatimizni to‘liq ochishimiz kerak. Moliya, qishloq xo‘jaligi, qashshoqlikni qisqartirish, yashil va kam uglerodli rivojlanish, tibbiy xizmat, sog‘liqni saqlash va raqamli innovatsiyalarda o‘sishning yangi drayverlarini yaratishimiz kerak. 

Uchinchidan, universal xavfsizlik. Biz Global xavfsizlik tashabbusi asosida harakat qilishimiz va mintaqa davlatlarining ichki ishlariga aralashish yoki rangli inqiloblarni qo‘zg‘atishga tashqi urinishlarga qat’iy qarshi turishimiz muhim. Biz terrorizm, separatizm va ekstremizm kabi uch kuchga nisbatan murosasiz munosabatda bo‘lib, mintaqadagi xavfsizlik muammolarini hal qilishga intilishimiz kerak. 

To‘rtinchidan, abadiy do‘stlik. Global sivilizatsiya tashabbusini hayotga tatbiq etish, an’anaviy do‘stligimizni davom ettirish muhim. Biz boshqaruv sohasidagi tajriba almashish, madaniy o‘zaro ta’limni chuqurlashtirish, Xitoy va Markaziy Osiyo xalqlari o‘rtasidagi abadiy do‘stlik poydevorini mustahkamlash uchun ko‘proq harakat qilishimiz kerak», dedi Si. 

Xitoy rahbari iqtisodiy hamkorlik masalariga ham to‘xtalib, bu boradagi chora-tadbirlarni sanab o‘tdi. 

«Birinchidan, biz institutsional o‘zgarishlarni amalga oshirimiz kerak. Xitoy, shuningdek, mamlakatlarimiz o‘rtasida har tomonlama o‘zaro manfaatli hamkorlik uchun platforma bo‘ladigan sanoat va sarmoya, qishloq xo‘jaligi, transport, favqulodda vaziyatlarda harakat qilish, ta’lim, siyosiy partiyalar bo‘yicha uchrashuv va muloqot mexanizmlarini yaratishni taklif qilmoqda. 

Ikkinchidan, iqtisodiy va savdo aloqalarini kengaytirish kerak. Xitoy savdoni rivojlantirish choralarini ko‘radi, ikki tomonlama sarmoyaviy shartnomalarni yangilaydi. Xitoy va Markaziy Osiyo davlatlari o‘rtasidagi barcha chegara punktlarida qishloq xo‘jaligi va boshqa mahsulotlarni soddalashtirilgan tartibda bojxona rasmiylashtiruvi uchun «yashil yo‘laklar»ni ochadi. 

Uchinchidan, biz transport aloqalarini chuqurlashtirishimiz kerak. Xitoy transchegaraviy yuk tashish hajmini oshirishni, transkaspiy xalqaro transport koridorini rivojlantirishni qo‘llab-quvvatlaydi. Xitoy-Qirg‘iziston-O‘zbekiston avtomobil yo‘li va Xitoy-Tojikiston-O‘zbekiston avtomobil yo‘lining tashish imkoniyatini oshirishga, Xitoy-Qirg‘iziston-O‘zbekiston temir yo‘li bo‘yicha maslahatlashuvlarga chaqiradi. 

To‘rtinchidan, biz energetika sohasidagi hamkorlikni kengaytirishimiz kerak. Biz Xitoy-Markaziy Osiyo gaz quvurining to‘rtinchi liniyasi qurilishini tezlashtirishimiz, neft va gaz savdosini kengaytirishimiz, energetika sanoati zanjirlari bo‘ylab hamkorlikni davom ettirishimiz, yangi energiya va atom energiyasidan tinch maqsadlarda foydalanish bo‘yicha hamkorlikni kuchaytirishimiz kerak. 

Beshinchidan, biz yashil innovatsiyalarni ilgari surishimiz kerak. Xitoy Markaziy Osiyo davlatlari bilan sho‘r-ishqorli yerlarni yaxshilash va ulardan foydalanish, suvni tejaydigan sug‘orish tizimini rivojlantirish, Orol dengizining ekologik inqirozini yengish kabi sohalarda hamkorlik qiladi. 

Oltinchidan, rivojlanish uchun imkoniyatlarni oshirishimiz kerak. Xitoy fan va texnologiya orqali qashshoqlikni kamaytirish bo‘yicha Xitoy-Markaziy Osiyo maxsus hamkorlik dasturini ishlab chiqadi, «Xitoy-Markaziy Osiyo texnologiyasi va malakasini oshirish sxemasini» amalga oshiradi. Hamkorligimiz va Markaziy Osiyo taraqqiyotini mustahkamlash uchun Markaziy Osiyo mamlakatlariga jami 26 milliard yuan miqdorida moliyaviy yordam va grant ajratadi. 

Yettinchidan, sivilizatsiyalar o‘rtasidagi muloqotni kuchaytirishimiz kerak. Xitoy Markaziy Osiyo davlatlarini «Madaniy ipak yo‘li» dasturida ishtirok etishga taklif qiladi va Markaziy Osiyoda ko‘proq an’anaviy tibbiyot markazlarini tashkil etadi. Xitoy Markaziy Osiyo mamlakatlari uchun hukumat stipendiyalarini taqdim etishda davom etadi va ularning universitetlarini Ipak yo‘li universitetlar alyansiga qo‘shilishida qo‘llab-quvvatlaydi. Biz «Xitoy-Markaziy Osiyo madaniy va turizm poytaxti» dasturini ishga tushiramiz, Markaziy Osiyoda madaniy turizm uchun maxsus poyezdlar qatnovini ochamiz. 

Sakkizinchidan, biz mintaqada tinchlikni saqlashimiz kerak. Xitoy Markaziy Osiyo mamlakatlariga huquq-tartibot, xavfsizlik va mudofaa sohasida salohiyatni oshirishda yordam berishga, mintaqaviy xavfsizlikni himoya qilish va terrorizmga qarshi kurashish bo‘yicha mustaqil sa’y-harakatlarini qo‘llab-quvvatlashga hamda kiberxavfsizlikni rivojlantirishda ular bilan hamkorlik qilishga tayyor», dedi Si.