Муҳими ОТМга киришмас, тўғри касб танлаш. Абитуриентларга руҳшунос тавсиялари

Олий таълим муассасаларига қабул бошланмоқда. Бу йил ҳам 1 миллиондан ошиқ абитуриент ҳужжат топшириши прогноз қилинган. Улар фанлари мос келадиган 5 та йўналишни танлаш имконига эга. 5 та йўналиш – 5 хил касб бўлиши ҳам мумкин. Танланадиган касб эса келажак учун муҳим қарор ҳисобланади.

Инсон ҳаётининг ўртача учдан бир қисми ишда ўтади. Яъни келажакда қайси соҳада ва ким бўлиб ишлаш умримизнинг асосий қисмидан бирини ташкил қилади. Шу сабабли ҳам инсоннинг келажак касбини тўғри танлаши муҳим аҳамиятга эга.

Касб танлашда нималарга аҳамият бериш кераклиги, ота-оналарнинг фарзанди танловига ҳурмат билан қараши лозимлиги, келажак соҳасини танлаётганда атроф-муҳит инсонга қай даражада таъсир қилиши мумкинлиги ҳақида психолог Розалия Габдулҳақова билан суҳбатлашдик.

Ойлик маош ва обрў

— Касб танлаш – инсон учун худди жуфт танлаш каби муҳим қарор. Касб фақат пул топиш ёки вақт ўтказиш учун эмас, жамиятга хизмат қилиш, фойдали ишлар қилиш учун ҳам танланади.

Одамларнинг нотўғри касб танлашига касблар ҳақида етарли билимга эга бўлмаслик ҳам сабаб бўлади. Бизнинг жамиятда ота-оналар болалари учун танлов қиладиган ҳолатлар ҳам бор. Бунда уларнинг замонавий касблардан бехабарлиги нотўғри танловга сабаб бўлади.

Абитуриентлар ОТМларга ҳужжат топшириш бошланадиган вақтда муҳим танлов қаршисида қолади. Боиси Ўзбекистонда ОТМга кириш қийин, танлов юқори. Ўзи хоҳлаган касбга ҳужжат топширай деса, ўқишга кира олмасликдан, кира олмаса – бошқалар олдида мулзам бўлишдан қўрқади. Бу эса уларнинг ўқишга кириш учунгина касб танлаб қўйишларига сабаб бўлиши мумкин.

Бундан ташқари, касб танлашда ойлик маош ва шу соҳанинг жамиятдаги обрўсига ҳам алоҳида этибор берилади. Бироқ тушуниш керакки, қанча ойлик маош олиш ҳозир соҳадан кўра инсоннинг потенциалига, эгаллаган билимига кўпроқ боғлиқ бўлмоқда.

“Бола туғилганданоқ касбини танлаб қўйишади...”

— Баъзи ота-оналар туғилажак боласига ҳам олдиндан касб танлаб қўйишади, баъзилар эса ўсмир боласи учун танлов қилишади.

Лекин ота-она танлаган касб айни даврда актуал бўлмаслиги, боланинг бу касбга қобилияти бўлмаслиги мумкин. Ота-оналар ўзлари хоҳлаган касб учун боласидаги маълум қобилиятларини ривожлантиришга ҳаракат қилишади. Бунда боланинг асл қобилиятлари эса ривожланмай қолиши ва мажбуран бошқа иқтидори устида ишланиши мумкин. Бу эса ҳар доим ҳам омадли бўлавермайди. Бола ота-она хоҳлаган соҳага ҳам қобилиятсиз, ўзининг ҳақиқий потенциали ҳам ривожланмай қолиши эҳтимоли бор.

“Фақат фанни билиш етарли эмас...”

— Касб танлашда ақлий қобилиятдан ташқари психологик қобилият ҳам бўлиши керак. Қайсидир соҳани танлашда ақлий қобилият ва билимдан ташқари ўша соҳани эгаллашда қай даражада психологик қобилиятли экани ҳам муҳим.

Агар ҳали касб танлашда иккиланаётганлар ёки танлаб улгурмаганлар бўлса, битта қоғоз олиб танламоқчи бўлган касбларини ёзиб чиқиши ва 10 йилдан сўнг бу касбда ўзини қандай тасаввур қила олишини ўйлаб кўриши мумкин.

Бундан ташқари, психологик ва ақлий қобилиятларни ёзиб чиқиш ва бу қобилиятларни қайси касбларда ишлатиш мумкинлигини ёзиб чиқса ҳам бўлади. Яна бир эътибор қаратиш лозим бўлган нарса – яшаш ҳудудидан келиб чиқиб танланаётган касбнинг долзарблиги. Мана шу омилларни ҳисобга олиб касб танлашда керакли қарорни қилиш мумкин.

“3 нарса муҳим, лекин университетда ўқиш эмас...”

— Касб танлаганда 3 та асосий нарса бирлашиши лозим: қиладиган ишимиздан хурсанд бўлишимиз, роҳат олишимиз керак. Иккинчи муҳим жиҳат – яхши даромад топиш. Учинчиси эса жамиятга фойда келтириш билан боғлиқ.

Буларга эришиш учун ҳар доим ҳам ОТМда ўқиш шартмас. Ҳозир ОТМда ўқимасдан ҳам замонавий касбларни эгаллаб яхшигина мутахассис бўлиш мумкин.

Зилола Ғайбуллаева суҳбатлашди.

Тасвирчи ва монтаж устаси – Абдусалим Абдувоҳидов.