Хитой жанубдаги дарёларини шимолга буриш лойиҳасини амалга оширмоқда

Хитой ўз тарихидаги энг йирик инфратузилма лойиҳасини — дарёлар ўзанини жанубдан шимолга буриш жараёнини амалга оширмоқда, деб ёзди Interesting Engineering. Қайд қилинишича, хитойликлар бунинг учун жуда жиддий мотивацияга эга.

Сув ресурсларининг номутаносиблиги, жанубда сув тошқинлари ва шимолда қурғоқчиликдан азият чекилаётганлиги сабабли, Хитойда сувни кенг миқёсда қайта тақсимлаш ғояси биринчи марта 1952 йилда Мао Цзэдун томонидан таклиф қилинган эди. Бироқ, мамлакат уни фақат 2002 йилда амалга оширишга киришди ва 2050 йилда якунлашни режалаштирмоқда.

Дарёларни жанубдан шимолга буриш лойиҳаси учта асосий йўналишни ўз ичига олади, уларнинг ҳар бири Хитойнинг сув ресурсларини самарали бошқариш учун турли географик ва логистика муаммоларини бартараф этишга қаратилган.

Марказий маршрутга Хан дарёсидан Пекинга олиб борадиган 1264 километрлик канал киради. «Буюк Акведук» деб аталаётган бу канал Хитой пойтахтига доимий сув етказилишини таъминлаш учун бир қатор тўғонлардан фойдаланади.

Шарқий йўналиш Янцзи дарёсидан сувни Тянжин каби шимолий шаҳарларга йўналтиради. Гравитацион марказий йўналишдан фарқли ўлароқ, Шарқий йўналишда сувни ўнлаб насос станциялари кўтарадиган жойлар мавжуд бўлиб, улар қадимий муҳандислик ва замонавий технологияларнинг мураккаб комбинациясини акс эттиради.

Ғарбий йўналиш Тибет платоси яқинидаги Йи дарёси сувини Ички Мўғулистон, Цинхай ва Гансунинг қурғоқчил ҳудудларига буришни назарда тутади. Бироқ, бу йўналиш қурилиши жиддий экологик ва сиёсий муаммолар туфайли ҳали бошланмади.

Марказий ва Шарқий йўналишлар Хитойнинг иқтисодий хавфсизлиги ва ўсиши учун муҳим аҳамиятга эга, айниқса улар ҳаётий муҳим сув ресурсларини Пекин каби муҳим саноат ва сиёсий марказларга йўналтиради. Бироқ, лойиҳанинг мухолифлари ҳам йўқ эмас, айниқса жанубий вилоятларда иқлим ўзгариши туфайли сув таъминоти камайиб бораётганидан хавотирлар кучаймоқда.

Ҳукумат йирик сиёсий ва саноат маркази бўлган Пекинни ўз ичига олган қурғоқчил шимолий минтақани қўллаб-қувватлашнинг стратегик эҳтиёжини таъкидлаб, сувнинг катта бурилишини оқламоқда. Лойиҳа тугаллангач, ҳар йили сувга бой жанубдан чанқоқ шимолга 45 миллиард куб метр сув етказилиши керак.

Лойиҳа табиий экотизимларни, айниқса кўллар ва дарё ирмоқларига таянадиган Шарқий йўналиш бўйларидаги экологик ҳолатни салбий томонга ўзгартирди. Бу бузилиш сув ҳаётига, айниқса балиқ популяциясига жиддий таъсир кўрсатди. Бундан ташқари, юз минглаб хитойликлар янги жойларга кўчиб ўтишга мажбур бўлди. Кўпчилик буни иккинчи марта бажарди, аввалроқ, улар «Уч дара» тўғони қурилиши пайтида кўчирилган эди.

70 миллиард долларлик нарх ва ўн йиллик ишларга қарамай, лойиҳанинг узоқ муддатли ҳаётийлиги сўроқ остида турибди. Юқори операцион харажатлар ва жиддий экологик ва ижтимоий муаммолар лойиҳа Хитойнинг сув танқислиги муаммосига амалий ечим бўладими деган саволларга сабаб бўлган.

Танқидчиларнинг таъкидлашича, лойиҳа Хитойдаги сув инқирозининг асосий сабабларини ҳал қилишдан кўра, аломатларга қаратилган. Шимолда сувдан, айниқса, қишлоқ хўжалиги учун ортиқча ва кўпинча самарасиз фойдаланиш асосий муаммо бўлиб қолмоқда. Қўшимча сувни йўналтириш шунчаки самарасиз иқтисодий амалиётларни давом эттириши, зарур ислоҳотларни қабул қилишни кечиктириши мумкин.